Наурыз - жер бетіндегі барлық адамдардың бірлік мерекесі

Наурыз - бұл қазақтар үшін де, Азияның көптеген халықтары үшін де ең маңызды мереке, ол бес мың жылдан астам уақыттан бері тойланып келеді. Наурыз - бұл көктемнің, табиғаттың жаңаруының, жаңа жыл мен жаңа өмірдің бастауы. Ал осы мереке қарсаңында мен сіздерге «Наурыз - Думан» керемет әнінің шығу тарихы туралы айтып бергім келеді, онсыз біз бұл мерекені өткізуді елестете алмаймыз.

Бұл өлеңнің авторы - белгілі ақын Мұқағали Мақатаев. Ақын сол кезде дәл осы өлең көктем мерекесінің гимніне айналатынын білді ме? Автор Наурыз мейрамының барлық оқиғаларын бір шығармаға қоса білді.

Наурыз мейрамы күн мен түннің теңелген күні 22 наурызда тойланады. Бұл күні аспан денелері: шоқжұлдыздар мен жұлдыздар бір жылдық циклдан кейін алғашқы болу нүктелеріне келіп, жаңа жолды - шеңберді бастайды.

Осы өлеңді қайта жаңғыртып, керемет әнге айналдырды - Талғат Сарыбаев. Бұл әннің орындаушысы - Роза Рымбаева. Алғаш рет ол бұл әнді 1988 жылы филармонияда өткен концертінде орындады.

Биыл «Наурыз-думан» әні 29 жасқа толды.

Мен осы мерекенің әнұраны туралы ғана емес, сонымен бірге Наурыз мейрамының өзі туралы, оның шығу тарихы мен осы мерекеде өткізілетін дәстүрлері туралы да айтқым келеді. Әйтпесе, қазақтар Наурызды «Ұлы халық күні» деп атайды, бұл орыс тіліне аударғанда «Халықтың Ұлы күні» дегенді білдіреді. Мерекенің атауы «Наурыз» екі көне иран сөзінен тұрады «біл» (жаңа) және «раушан» (күн).

Наурыз - табиғаттың қайта түлейтін, ұйқыдан оянған күні. Бұл өте символдық мереке, сәйкесінше көптеген дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар Наурызмен байланысты. Қазақтар Наурызды тек мерекенің өзі емес, бүкіл наурыз айы деп атайды. Осы айда туылған балаларды «Наурыз» сөзінен туындаған есімдермен атау әдетке айналды, мысалы, ұлдар - Наурызбай немесе Наурызбек, ал қыздар - Наурыз немесе Наурызгүл және т.б.

Қазақтардың мифологиялық идеялары бойынша Наурыз мейрамы қарсаңында бақыт жер шарын айналып өтеді, сондықтан мереке қарсаңындағы түнді бақыт түні деп атаған, яғни Наурыз - жақсылықтың келетін күні жер бетінде, жарық, гүлдер гүлдеген кезде, құстар сайрай бастайды, дала жап-жасыл шөппен жабылған, ағындар аға бастайды, жер бетіне жаңа жыл түседі. Наурыз - жер бетінде жақсылық орнаған күн.

Сондықтан, қазақтар Жаңа жылға өте жауапты болды, олар оған алдын-ала дайындала бастады, шаруа қожалығын ретке келтірді, суару арықтарын тазалады, тұрғын үйді тазалады, таза талғампаз киімдерін киді, мол дастархан жасады, және егін жинау, молшылық, жаңбыр, сүт тілектерінің белгісі, үйдегі барлық ыдыстарға сүт, бұлақ суы, айран және астық құйылды. Ақыр соңында, белгілерге сәйкес, сіз жылмен кездескен кезде оны өткізесіз.

Ескі адамдар айтқандай, Наурыз үйге кірген кезде барлық аурулар мен сәтсіздіктер оны айналып өтуі керек. Наурыз мейрамын тойлау күні барлығы жақсы көңіл-күйде болуға тырысты, кездескенде бір-бірін құшақтап, барлық қиыншылықтар мен бақытсыздықтар оларды айналып өтуі үшін ізгі тілектерін білдірді.

Наурыз мейрамын тойлау күндері молшылық пен молшылықты білдіретін көптеген тағамдар дайындалды. Түсте бұқаны белгіленген жерде сойып, «тегістеу фабрикасы» деген мағынаны білдіретін «бел көтерер» арнайы ет тағамы дайындалды. Қазақтардың пікірінше, бұқа ең қуатты жануарлардың бірі болып саналды, ал одан алынған тамақ адамдарға күш пен төзімділік берді.

Наурыз мейрамы әрқашан жаппай көңіл көтерумен жүрді. Әткеншекке жастар жиналды - алтыбақан. Барлығы ән айтты, биледі, әртүрлі ұлттық ойындар ойнады. Күрестен немесе жарысудан жас жігіттер арасындағы жарыстар Наурыз мейрамында жиі өткізіліп тұратын. Кейде жас жігіттер қыздармен бірге ерлерде қалу қабілетімен жарысатын. Сондай-ақ Наурызда айтыс ұйымдастырылып, ақындар - ақындар, әншілер, импровизаторлар өз шеберліктерімен бақ сынасты.

Наурыз - Жер бетіндегі барлық адамдардың және табиғаттың бірлігі мерекесі, үйлесімділік, жарық пен мейірімділік мерекесі!
Әр үйде мерекелік дастархан жайылды. Тамақтанар алдында және кейін молда ата-баба құрметіне дұға оқыды. Сонда үлкені берекелі жылға бата (бата) берер еді.

Мерекелік дастарханның басты сыйлығы Наурыз көже тағамы болды. Наурыз көже - салт-дәстүрлі тағам, су, ет, тұз, май, ұн, жарма және сүт деген жеті компоненттен тұратын сорпа. Жеті санының өзі қазақтар арасында қасиетті сипатқа ие. Наурыз көженің жеті компоненті өмірдің жеті элементін білдірді. Наурыз көжеге арналған үлкен қазан бірлікті білдірді.