БҰЛ ҚЫЗЫҚ! Қазақ халқының күрделі сипаты бойынша және ұзақ көпаспектілі процесс

Қазақ хандығының құрылуы күрделі сипатта және ұзақ уақыт бойы көп өлшемді процесс болды. Бұл Шығыс Дешті-Қыпшақ, Жетісу және Түркістан (Оңтүстік Қазақстан) Кең байтақ аумағындағы әлеуметтік-экономикалық және этносаяси оқиғалардың заңды қорытындысы болды. XIV-XV ғғ. қалыптасуы аралас экономикасы, көшпелі мал шаруашылығы және отырықшы-егіншілік, қалалық – шаруашылықтың сауда-қолөнер бағыты бар облыстардың табиғи интеграциясы негізінде Бірыңғай экономикалық аймақ аймақтың барлық жерлерін бір саяси құрылымға біріктіруге жағдай жасады.

Қазақ хандығының құрылуының нақты барысы Қазақстан аумағындағы екі мемлекеттің – Әбілқайыр хандығының (көшпелі өзбектер мемлекеті) және Моғолстанның ішкі саяси жағдайымен байланысты. Екі мемлекетте де көшпелі ақсүйектердің экономикалық қуаты күшейіп, оның орталықтан тепкіш ұмтылыстары өсті. Шығыс Дешті Қыпшақ пен Жетісудың тайпалары мен тайпаларының аса ықпалды көсемдері саяси тәуелсіздікке ұмтылды.

Қазақ хандығы бастапқыда Батыс Жетісудың, Шу мен Талас алқаптарының аумағын басып алды. Ол Орталық және Оңтүстік Қазақстаннан көшіп келген қазақ руларын да, жергілікті тайпаларды да біріктірді. Моғол ханның Өзбек ұлысынан сұлтандарға достық қарым-қатынасы, біріншіден, Есен бұғының сол кезде Солтүстік көшпенділердің рейдтерін қару-жарақ күшімен тойтарыс беруге мүмкіндігі болмағанымен, екіншіден, Керей мен Жәнібек пен олардың жауынгерлерінің алдында ол өзінің иеліктерінің батыс шекараларын Тимурид Абу Саид қолдаған інісі Юнустың талабынан қорғау үшін қорған көрді.

Мұхаммед Хайдар Дулати Қазақ хандығының құрылу уақытын хижраның 870 (1465 – 1466 жж.)

Иржанова Б.Е.