12 сәуірде бүкіл еліміз космонавтика күнін атап өтеді

Байқоңыр ғарыш айлағы Қазақстан аумағында, Төре-Там ауылының маңында орналасқан.

1955 жылғы 12 ақпанда КСРО Министрлер Кеңесі континентаралық баллистикалық зымырандарды сынау және жердің жасанды серіктерін ұшыру жөніндегі полигон құру туралы қаулы қабылдады. Алайда, алаңның құрылысы одан да ертерек басталды. Әскери құрылысшылардың алғашқы отряды 1955 жылы 12 қаңтарда Тюра-Там станциясына келді. Құрылыс керемет жылдамдықпен жүргізілді. 1957 жылдың 5 мамырында арнайы комиссия полигонның алғашқы ұшыру кешенін қабылдады, ал 6 мамырда алғашқы Р-7 зымыраны осы кешенге орнатылды. Ғарыш айлағының ресми туған күні 1955 жылғы 2 маусым болып саналады, ол кезде Бас штаб директивасымен Бесінші ғылыми-зерттеу сынақ полигонының штаттық құрылымы бекітілген болатын.

Байқоңырдың халықаралық маңызы зор. Дәл осы жерден Жердің алғашқы жасанды спутнигі ұшырылып, адамның ғарышқа алғашқы ұшуы жүзеге асырылды, "Восток", "Восход", "Союз" сериялы басқарылатын ғарыш кемелері, "Салют", "Мир" сериялы орбиталық станциялар, планетааралық ғарыш аппараттары ұшырылды.

Байқоңыр-бортында ғарышкерлері бар аппараттарды іске қосуға арналған Кейп Канаверал (АҚШ) және Цзюцюань (Қытай) ғарыш айлақтарымен бірге планетаның үш ғарыш айлағының бірі. ХҒС орбитасы Байқоңырдың кеңдігін ескере отырып таңдалды-одан негізгі ұшыруларды жүзеге асыру (және жүзеге асыру) жоспарланды. КСРО ыдырағаннан кейін 1990-шы жылдардың басында ғарыш айлағы Қазақстанға кетті. Бүгін Ресей 2050 жылға дейін жалға алады. 2009 жылға қарай Ресей әскери күштері Байқоңыр ғарыш айлағынан шығып, Роскосмосқа берілді. Ресей басқарылатын ұшырылымдарды Амур облысындағы жаңа ресейлік "Восточный" ғарыш айлағына (2018 жылдан кейін) көшіруді перспективалы деп санайды. Бұдан әрі Қазақстан 2050 жылдан кейін Ресейдің Байқоңыр ғарыш айлағын жалға алуын тоқтатқаннан кейін және Амур облысына старттарды түпкілікті ауыстырғаннан кейін Байқоңырды өз бетінше пайдалануды жоспарлап отыр.

Иржанова Б.Е.