2022 жылы Қазақстанда ұлы жазушы, қоғам қайраткері Мұхтар Әуезовтің 125 жылдығы тойланады

Әуезов Мұхтар Омарханұлы 1897 жылы 28 қыркүйекте Семей уезінің Шыңғыс болысында (қазіргі Семей облысы, Абаев ауданы) дүниеге келген. 1961 жылы қайтыс болды. Әуезовтер отбасы Абай Құнанбаевтың отбасымен туысқан болса, Мұхтардың атасы Әуез Абай шығармашылығының досы әрі жанкүйері болған. Мұхтар Әуезов орыс мектебінде, мұғалімдер семинариясында, Ленинград (Санкт-Петербург) университетінің филология факультетінде, Орта Азия университетінің аспирантурасында білім алған. Әуезовтің ең алғашқы және ең алғашқы шығармасы екі жастың қайғылы тағдыры туралы халық аңызына негізделген «Еңлік-Кебек» пьесасы болды. Сюжеті Шекспирдің пьесасындағы Монтегю мен Капулет отбасыларының араздығы оқиғасына ұқсас. Ромео мен Джульетта». «Еңлік – Кебек» пьесасы алғаш Абайдың жары Әйгерімнің киіз үйінде қойылып, содан бері қазақ сахнасынан түспеген. Әуезов шығармашылығының жемістілігі көптеген әңгімелер, романдар, пьесалар тудырып, олардың көпшілігі фильмге түсіріліп, театр репертуарына кеңінен енгізілді. Әуезовтің шығармашылық ізденістерінің аяқталуы төрт кітаптан тұратын «Абай жолы» роман-эпопеясынан табылды. Шығармада Абай тұлғасының қалыптасу жолы қазақ халқының тағдырымен тығыз байланыста көрсетіліп, жан-жақтылығымен, тереңдігімен көрсетілген. Бірінші кітап – болашақ ақынның жастық шағы.Екінші кітапта Абайдың қоғамдық санасының өсуі, ақындық дарынының шыңдалуы суреттеледі. Романның екінші кітабының өзінде-ақ бұрынғы патшалық империяның басқа халықтарымен, ең алдымен орыстармен қарым-қатынас мотиві қазақ халық тұрмысының симфониясына құйылады. Үшінші кітапта сөзсіз моральдық беделі бар, әлдеқашан жетілген, күрескер ақын бейнеленген. Кітапта жалпы Шығыс әдебиетіне, оның ішінде қазақ әдебиетіне дәстүрге айналған тәрбиелік элементтер қамтылған. Абай мұнда жаңарған даланың жастарына тәлімгер ретінде қызмет етуде. Мазмұны мен стилі жағынан ерекше төртінші кітапта Абай талай түңілу мен шығынды басынан өткерсе де, өзінің тәрбиелік мұратын, ел игілігі жолындағы адалдығын, күрескердің икемсіздігін сақтаған философ әрі азамат. Шығармашылығын жалғастырушы деп есептеген сүйікті ұлдарының соңғысы Мағаштан айырылған Абайдың өмірі қайғылы аяқталады. Қайғы мен ауыр дертке шалдыққан Абай дүниеден шашылған дәндері құнарлы өркен бере ме, жоқ па, дауыл соғып, надандықпен өлген жалғыз ағаштың тағдырын сағынышпен ой елегінен өткізеді. М.Әуезовтің шығармашылық мұрасы ерекше жан-жақты және ұлы. Көркем әдебиеттен басқа көптеген очерктер, қоғамдық мақалалар, ғылыми зерттеулер бар. Әуезов – Абай Құнанбаев шығармаларының революциядан кейінгі басылымдарының тұңғыш жинаушысы, құрастырушысы және редакторы, оның тұңғыш ғылыми өмірбаяншысы және қазақтың ұлы ақыны және ойшылының шығармашылығын зерттеуші. Жас ғалым Әуезовтің қырғыз фольклорының көрнекті ескерткіші «Манасқа» үндеуін ерекше атап өтуге болады. 1930 жылдардан бастап Әуезов тек әдебиеттанушы ғана емес, өнертанушы ретінде де әр ұлттық әдебиеттің өнер қазынасына қосқан үлесін толықтыруды көздеді. Осы тұрғыдан алғанда ол Самад Вургун мен Мұса Жәлилдің шығармашылығын жоғары бағалайды. Әуезов «Абай жолы» романын бастамас бұрын ақынның өмірбаянымен, шығармашылығымен айналысты. Абай туралы материалдар жинағының тарихи роман авторларының көпшілігіне бейтаныс өзіндік қызық ерекшеліктері болды. Өйткені, Абайдың өмірі, келбеті, шығармашылығы мен мінезі туралы баспа және жазба деректер – ақынның жеке мұрағаты да, күнделіктері де, тіпті қағазға түсірілген қарапайым естеліктері де болмаған.